Háskúlamennirnir

Háskúlamenninir
Eitt av málunum, »Føringafelag« í Føroyum longu á stovningarfundinum setti sær fyri at fremja, var at fáa settan á stovn føroyskan fólkaháskúla.

Háskúlahugsanin var kyknað í Danmark fyrr í farnu øld, hon var í síni grund ein uppreistur móti steindeyða latínskúlanum. Har lærdi skúlin setti turra uttanatslæru og uppramsan, setti háskúlin hitt livandi orðið, samrøðuna og orðaskiftið. Har ið lærdi skúlin setti latínið og grikska og rómverska søgu, setti háskúlin móðurmálið og móðurlandssøgu. 

Ikki var tað løgið, at frælslyntir føroyingar í sjúti- og áttatiárunum leitaðu sær av landi á háskúlar, og ikki var tað løgið, at her bar saman millum háskúlafólk og Føringafelagsfólk.

Teir, sum í Føroyum komu at seta háskúlahugsjónina í verk, vóru Rasmus Rasmussen og Símun av Skarði.
Hví gjørdust hesir menn høvundar?
Kanska var ikki burturvið at byrja við spurninginum: Hví gjørdust hesir menn høvundar?
 
Flest øll mundu svara beinanvegin, at gávurnar mundu teir eiga, og hendan kveikjandi tjóðskapartíðin, har nærum hvør maður var yrkjari, gjørdi rest. Hetta svar er ivaleyst á beinari leið, men ein onnur orsøk eigur at verða drigin fram:

Háskúlin var fyrsti skúli, sum hevði føroyskt á tímaskránni, bæði munnligt og skrivligt, háskúlamenninir arbeiddu politiskt ídnir fyri at fáa føroyskum máli sømdir í fólkaskúlanum — sjálv lærugreinin føroyskt var eitt, annað var tað, at teir stríddust fyri, at føroysk børn skuldu læra eitt nú søgu, náttúrufrøði, landafrøði o.s.fr. á móðurmálinum. Teir sóu, at hin størsta praktiska forðingin var, at skúlabøkur og annað undirvísingartilfar ikki var til taks á føroyskum. Og niðurstøða teirra mundi vera: Hvør skal fáa okkum til vega undirvísingartilfar á føroyskum, um vit — føroyskir kennarar — ikki evna tað til sjálvir?
Hetta seinasta mugu vit hava í huga, tá vit skulu døma um bókmentavirki háskúlamanna.